با شروع ماه مهر و بازگشایی مدارس، دانش آموزان در مقاطع مختلف ساعت‌های زیادی از روز را در مدرسه سپری می‌کنند. صندلی‌های مدارس یار قدیمی دانش آموزان هستند که حدود 12 سال و هر سال به مدت 9 ماه، 5 روز در هفته و 7 ساعت از روز را روی آن می‌گذارنند. صندلی‌هایی که داستان‌هایی از شیطنت‌ها و خاطرات تلخ و شیرین دوران تحصیل را در خود ثبت می‌کنند؛ اما همین صندلی‌ها در صورتی‌که استاندارد و ارگونومیک نباشند، آسیب‌رسان خواهند بود.
نشستن‌های طولانی مدت و عدم تحرک در بین دانش‌آموزان باعث ایجاد مشکلات و عوارض جدی و نگران کننده‌ای می‌شود. از جمله این مشکلات می‌توان به اختلالات اسکلتی عضلانی اشاره کرد که دانش‌آموزان تا سال‌های بعد از تحصیل و حتی در جوانی و میانسالی با آن درگیر هستند؛ زیرا ستون فقرات که سالم نباشد، دوران پیری سالم و شادی در انتظار فرد نخواهد بود. در پی مطالعات انجام شده دلایل متعددی عامل بروز این آسیب‌ها عنوان شده است. در مدارس استفاده از میز و صندلی‌های غیر استاندارد باعث بروز آسیب‌های اسکلتی عضلانی می‌شود. همچنین دردهای اسکلتی عضلانی یکی از مشکلاتی است که میان دانش آموزان شایع است. از جمله این دردها: کمر درد و درد در ناحیه گردن است که در زندگی فردی و اجتماعی آنها تاثیرات مخربی دارد.
بر اساس نتایج تحقیقات، بین ابعاد بدنی دانش‌آموزان و ابعاد میز و صندلی مورد استفاده در کلاس درس همخوانی و تناسب وجود ندارد. به طوری‌که مطالعات بیان می‌کنند کمتر از 20 درصد دانش آموزان با ابعاد میز و صندلی خود تناسب دارند. همچنین در کشورهای در حال توسعه، 25 درصد جمعیت افراد جامعه را کودکان 5 تا 14 سال تشکیل می‌دهند. بین 90 تا 99 درصد این افراد به خصوص در کشورهایی که حضور در مدرسه اجباری است در مدارس مشغول به تحصیل هستند و طبق قانون مدارس بیشتر وقت خود را در وضعیت نشسته سپری می‌کنند.
از آنجایی که وضعیت نشسته دانش آموزان و انجام فعالیت‌های کلاسی تحت تاثیر استفاده از وسایل طراحی شده در مدرسه می‌باشد، نشستن روی صندلی‌های نامتناسب با ابعاد آنتروپومتریک دانش‌آموزان، سبب ایجاد مشکلات فیزیکی، روانی، عادت ناصحیح نشستن در سنین بالاتر و تغییر شکل بدن آنها می‌شود. بر اساس تایید سازمان بهداشت جهانی (WHO) درد اسکلتی عضلانی در میان کودکان سنین مدرسه به عنوان یک نگرانی جدی شناخته شده است. شیوع این علائم در بین کودکان در مدارس کشورهای توسعه یافته 16 تا 86 درصد و در کشورهای در حال توسعه بین 46/3 تا 88/8 درصد است. کودکان در سنین مدرسه حدود 30 درصد از وقت روزانه خود را در مدارس همراه با نشستن طولانی مدت و زمان استراحت کوتاه سپری می‌کنند. با شرایط ذکر شده، توزیع نامناسب وزن حین این نشستن‌های طولانی مدت باعث کاهش جریان خون در ران و باسن و متعاقبا ایجاد بسیاری از مشکلات سلامتی، اشکال در عملکرد سیستم گوارشی و تنفسی و فشار مضاعف بر عضلات پشت و نیز دیسک‌های بین مهره‌ای می‌شود. از طرف دیگر، بسیاری از مطالعات بر عدم تناسب بین تجهیزات کلاس درس و ابعاد بدن دانش آموزان اجماع نظر دارند.
مشکل کجاست؟
یکی از مهم‌ترین مسائلی که متخصصان حوزه طراحی و ساخت میز و صندلی کلاسی ارگونومیک با آن مواجه هستند، نبود سایزبندی و ابعاد بدنی به روز از جمعیت دانش آموزان است. علاوه بر این توجه به این نکته حائز اهمیت است که کودکان با نسبت یکسانی رشد نمی‌کنند و معمولا در یک گروه سنی اختلاف‌های معناداری در ابعاد بدنی آنها وجود دارد. همچنین کودکان بین سنین 6 تا 14 سال با سرعت بیشتری رشد می‌کنند. الگوی رشد در هر سنی متفاوت است. کودکان کم سن‌تر، معمولا بخش‌های انتهایی بدنشان رشد می‌کند. علاوه بر این کودکان در اوایل کودکی قوس کمر کمی دارند و فرم ستون فقرات در آنها با بزرگسالان متفاوت است.
قوس کمر تا سنین بلوغ در کودکان شکل نمی‌گیرد. باید خاطر نشان کرد که تفاوت‌های جنسیتی در اختلاف ابعاد دانش آموزان تاثیر دارد. یکی دیگر از عوامل ایجاد تفاوت در ابعاد آنتروپومتری، قومیت است.
سوال مهم اینست که برای رفع این مشکل و کاهش عوارض ناشی از آن چه راهکاری وجود دارد؟
راه حل چیست؟
نکته حائز اهمیت اینکه استانداردهای تعریف شده برای طراحی میز و صندلی اداری برای تمامی گروه‌ها کاربرد ندارد. به این معنا که دانش آموزان به دلیل فاصله زمانی و مکانی و همچنین تفاوت قومیتی، دارای ابعاد بدنی متفاوتی هستند. استاندارد ملی ایران (1-9697، 2-9697 ISIRI)، استاندارد مربوط به تجهیزات آموزشی است که بر اساس دو اندازه ارتفاع رکبی (ارتفاع زیر ران تا زمین) و ارتفاع قد سایزبندی انجام داده است. نکته حائز اهمیت برای طراحی میز و صندلی بر اساس این استاندارد، در نظر گرفتن صدک‌ها می‌باشد. استاندارد ایران برای طراحی میز و صندلی اداری از ابعادی همچون: ارتفاع قد، ارتفاع رکبی، ارتفاع آرنج در حالت نشسته، اندازه پشت زانو تا پشت باسن و پهنای نشیمنگاه را مورد توجه قرار داده است.
نتایج مطالعات و بررسی های انجام شده در بین دانش آموزان نشان می‌دهد اولویت های مدنظر دانش آموزان در طراحی میز و صندلی مدرسه عبارتند از: راحتی محل تکیه گاه پشت، فضای مشخص و اختصاصی برای وسایل، راحتی محل نشستن، ابعاد متناسب با دانش آموزان، میز و صندلی تک نفره و اتصالات ایمن بود. یکی دیگر از موارد مهم در کاهش عوارض ناشی از نشستن های طولانی مدت بر روی میز و صندلی‌های غیر استاندارد مدارس، آموزش نحوه صحیح نشستن به دانش آموزان است. دانش آموزان باید مکررا توسط معلم، والدین و اولیای مدرسه مورد آموزش قرار گیرند. تکرار و استمرار آموزش نشستن صحیح تبدیل به یک عادت شده و به صورت یک رفتار ناخودآگاه در می‌آید. وضعیت صحیح نشستن شامل صاف بودن شانه‌ها، صاف بودن گردن، قرار گیری کامل کف پا روی زمین یا روی زیرپایی، صاف بودن ستون مهره‌ها و تکیه دادن و همچنین تنظیم فاصله میز و صندلی است.
سخن آخر اینکه؛ دانش آموزان سرمایه‌های ارزشمند هر جامعه‌ای هستند. این دانش آموزان هستند که آینده هر سرزمینی را رقم می‌زنند. توجه به سلامت و رفاه این سرمایه‌های انسانی علاوه بر کاهش و جلوگیری از صدمات و آسیب‌های احتمالی، منجر به پرورش نسلی سالم و در نتیجه جامعه‌ای سالم می‌شود؛ زیرا سلامت دانش آموزان، سلامت آینده‌ی یک سرزمین است.
منابع:
دیدگاه کاربران